تنگی نفس به معنای احساس تنفس سخت و ناخوشایند است. انسان طبیعی نسبت به نفس کشیدن خود آگاهی چندانی ندارد، اما در کسی که دچار تنگی نفس می‌شود، نسبت به تنفس خود و معمولاً سختی آن آگاهی پیدا می‌کند. عموما تنگی نفس به تنفس سریع و مشکل گفته می‌شود و در زمان تنگی نفس ، بیمار از عضلات گردن ، شانه‌ها و شکم (عضلات فرعی تنفسی) نیز برای تنفس استفاده می‌کند.

علل تنگی نفس

تنگی نفس ممکن است ناشی از بیماریهای ریوی یا قفسه سینه از جمله آسم ، برونشیت ، سل و عفونت ریه ، بیماریهای قلبی از جمله حمله حاد قلبی اختلال دریچه‌های آئورت و میترال و نارسایی قلبی ، کم‌خونی ، عفونت شدید بدن ، چاقی و اختلالات اضطرابی باشد. بعلاوه شروع ناگهانی تنگی نفس با یا بدون درد سینه ممکن است علامت آمبولی ریه باشد.

انواع تنگی نفس

تنگی نفس کوششی

این نوع از تنگی نفس موقع فعالیت بدنی حس می شود، یعنی با فعالیت و کوشش بدنی فرد ارتباط مستقیم دارد. انسان به طور طبیعی اگر به شدت و بدون آمادگی قبلی ورزش کند و یا مسافت طولانی را بدود، این نوع تنگی نفس را تجربه خواهد کرد. در افراد مبتلا به برخی بیماریهای قلبی مانند مشکلات دریچه‌ای یا نارسایی قلبی ، تنگی نفس با فعالیتهای کمتری ایجاد می‌شود. به گونه‌ای که حتی در موارد شدید بیماری ، راه رفتن عادی و انجام کارهای اولیه با تنگی نفس همراه می‌شود. در شدید ترین نوع تنگی نفس ، بیمار حتی در حالت استراحت و خوابیده نیز دچار تنگی نفس می‌باشد.

تنگی نفس در حالت درازکشیده

نوع دیگری از تنگی نفس قلبی در حالت دراز کش و خوابیده ایجاد می‌گردد. یعنی قلب فرد به حدی نارساست که نمی‌تواند خون موجود در ریه‌ها را تخلیه کند . به همین جهت بیماران مبتلا به نارسایی قلب ، هنگام خواب زیر سرشان دو یا چند بالش می‌گذارند. به عبارت دیگر وقتی این افراد دراز می‌کشند، ریه فرد در آب بدن غرق می‌شود و احساس خفگی به وی دست می‌دهد. در این صورت بیمار جهت تنفس راحت باید بنشیند.

تنگی نفس حمله‌ای شبانه

حالت دیگری نیز وجود دارد که به صورت حملات شبانه تنگی نفس خود رانشان می‌دهد. به این صورت که ۴ – ۲ ساعت بعد از خواب به طور ناگهانی بیمار مبتلا به نارسایی قلبی با حالت خفگی از خواب می‌پرد، خود را به پنجره می‌رساند تا با نفس کشیدن در هوای آزاد خود را نجات دهد. در افراد مبتلا به نارسایی قلبی که اغلب دچار ورم پا نیز هستند، در طول شب آبهای جمع شده در پاها بتدریج تخلیه می‌شوند و به سوی ریه‌های فرد می‌آیند و در آنجا جمع می‌شوند. تجمع مایعات اضافه در ریه باعث می‌شود فرد دچار احساس تنگی نفس و حالت خفتگی شود. تنگی نفس حمله‌ای شبانه مشخصه بیماری قلبی است. البته در بیماری آسم و برونشیت مزمن نیز فرد ممکن است با حالت تنگی نفس از خواب بیدار شود ولی این دو مورد تا حدی قابل افتراق با تنگی نفس قلبی هستند. بدین ترتیب که در آسم فرد سابقه قبلی دارد، بعد از نیمه شب دچار حمله می‌شود و با اسپری‌های گشاد کننده مجاری تنفسی بهتر می‌شود. در برونشیت مزمن نیز حمله تنگی نفس در پاسی از شب بروز پیدا می‌کند و با دفع خلط تنگی نفس بیمار مرتفع می‌گردد.

تنگی نفس بازدمی

اشکال در خارج کردن هوا از ریه‌ها. هوا براحتی به داخل ریه می‌رود ولی خروج آن مشکل است. از آنجا که بیمار هوا را به سختی به بیرون می‌راند، صدای خس‌خس ایجاد می‌کند که به آن تنفس آسمی گفته می‌شود.

علائم همراه کمک کننده

گاهی تشخیص علل قلبی تنگی نفس از علل ریوی مشکل است چرا که هر دو باعث تنگی نفس کوششی ، ارتوپنه و سرفه می‌شوند. خس‌خس سینه و خلط خونی قاعدتا به دلیل بیماری ریوی پدید می‌آید هر چند بعضا در بیماران مبتلا به نارسایی قلبی و ادم ریوی هم دیده می‌شوند. در بیماران مبتلا به تنگی عروق کرونر ممکن است تنگی نفس در نبود درد سینه و با شرایط مشابه اتفاق افتد که به آن معادل آنژین قلبی گفته می‌شود.

درمان

قبل از هرچیز با شرح حال و معاینه دقیق باید علت تنگی نفس تشخیص داده شود و درمان براساس علت آن صورت گیرد.با توجه به اینکه تنگی نفس می تواند نشانه بسیاری از بیماری های مهمی باشد که خیلی اوقات با دارو قابل درمان هستند ، بهتر است تنگی نفس جدی گرفته شده و هر چه سریعتر به پزشک مراجعه شود.